ปัญญา ความรู้ทั่ว คือรู้ทั่ว ถึงเหตุถึงผล รู้อย่างชัดเจน รู้เรื่องบาปบุญคุณโทษ รู้สิ่งที่ควรทำควรเว้น เป็นต้น เป็นธรรมที่คอยกำกับศรัทธา เพื่อให้เชื่อประกอบด้วยเหตุผล ไม่ให้หลงเชื่องมงาย ปัญญา ทำให้เกิดขึ้นได้ 3 วิธี ได้แก่
1. สุตะมะยะปัญญา โดยการสดับตรับฟัง การศึกษาเล่าเรียน
2. จินตามะยะปัญญา โดยการคิดค้น การตรึกตรอง
3. ภาวะนามะยะปัญญา โดยการอบรมจิต การเจริญภาวนาคือให้เกิดมีขึ้นภายในใจของตนอย่างรู้แจ้งเห็นจริงตามสภาวธรรม
ปัญญา ที่เป็นระดับ
อธิปัญญา คือปัญญาอย่างสูง จัดเป็นสิกขาหนึ่งในไตรสิกขา 3 คือ
1. อธิศีล
2. อธิสมาธิ
3. อธิปัญญา
ไตรสิกขา แปลว่า สิกขา ๓ หมายถึงข้อสำหรับศึกษา การศึกษาข้อปฏิบัติที่พึงศึกษา การฝึกฝนอบรมตนในเรื่องที่พึงศึกษา ๓ อย่าง คือ
1. อธิสีลสิกขา คือศึกษาเรื่องศีล อบรมตน ให้ถูกต้องดีงาม ให้บริสุทธิตามหลักจุลศีล มัชฌิศีล และ มหาศีล ตลอดถึงปฏิบัติอยู่ในหลัก อินทรียสังวร สติสัมปชัญญะและสันโดษ
2. อธิจิตตสิกขา คือศึกษาเรื่องจิต อบรมจิตให้ สงบมั่นคงเป็นสมาธิ ได้แก่การบำเพ็ญสมถกรรมฐานของผู้สมบูรณ์ด้วยอริยสีลขันธ์จนได้บรรลุฌาน ๔
3. อธิปัญญาสิกขา คือ ศึกษาเรื่องปัญญาอบรมตนให้เกิดปัญญาแจ่มแจ้ง ได้แก่การบำเพ็ญวิปัสสนา กรรมฐานของผู้ได้ฌานแล้วจนได้บรรลุวิชชา ๘ คือเป็นพระอรหันต์